ديدگاه كلي قرآن درباره پايان تاريخ
ديدگاه قرآن درباره سرانجام بشر، ديدگاهي خوش بينانه است و در آن پايان دنيا پاياني روشن و سعادت آميز دانسته شده است. سرانجامِ سعادت مند جهان، همان تحقّق کامل غرض از آفرينش انسان ها است که چيزي جز عبادت خداوند نخواهد بود: «وَ مَا خَلَقتُ الجِنَّ وَالإِنسَ إِلاَّ لِيَعْبُدونَ». [۱] عبوديّت الهي در سطوح گوناگون فردي و اجتماعي آن، براساس برنامه ريزي خداوند و در چارچوب اصل اختيار واقع شده…
ديدگاه قرآن درباره سرانجام بشر، ديدگاهي خوش بينانه است و در آن پايان دنيا پاياني روشن و سعادت آميز دانسته شده است. سرانجامِ سعادت مند جهان، همان تحقّق کامل غرض از آفرينش انسان ها است که چيزي جز عبادت خداوند نخواهد بود: «وَ مَا خَلَقتُ الجِنَّ وَالإِنسَ إِلاَّ لِيَعْبُدونَ». [1] عبوديّت الهي در سطوح گوناگون فردي و اجتماعي آن، براساس برنامه ريزي خداوند و در چارچوب اصل اختيار واقع شده و غالب انسان ها از آن بهره مند مي شوند: «وَعدَاللّهُ الَّذِينَ ءَامَنُوا مِنْکُمْ وَعَمِلُوا الصَّلِحتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الأَرْضِ... وَلَيُمَکِّننَّ لَهُمْ دِينَهُم الَّذِي ارْتَضَي لَهُمْ وَلَيُبدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعدِ خَوفِهِمْ أَمْناً يَعْبُدُونَنِي لاَيُشْرِکُونَ بِي شَيئاً» [2] و «هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالهُدي وَدِينِ الحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَي الدِّينِ کُلِّهِ» [3] و [4] .
آيات ناظر به آينده جوامع انساني، بر عنصر خوش بيني در جريان کلّي نظام طبيعت و طرد عنصر بدبيني درباره پايان کار بشر، تأکيد ورزيده، به نوعي فلسفه تاريخ بر اساس سير صعودي و تکاملي آن اشاره دارد. [5] از نگاه اسلام، دين با پشت سر گذاشتن مراحل مختلف، در کامل ترين شکل خود به بشر عرضه شده است: «اَليَومَ أَکمَلْتُ لَکُمْ دِينَکُمْ وَأَتمَمتُ عَلَيْکُمْ نِعْمَتي وَرَضيتُ لَکُم الإِسلمَ دِيناً» [6] و همواره با انتقال از جامعه اي به جامعه ديگر شکوفاتر مي گردد: «مَنْ يَرتَدَّ مِنْکُمْ عَنْ دِينِهِ فَسَوفَ يَأتِي اللّهُ بِقَومٍ يُحِبُّهُمْ وَيُحِبُّونَهُ» [7] و [8] خداوند از پيامبران گذشته، پيمان گرفته که به پيامبر خاتم صلي الله عليه وآله ايمان آورده، به او ياري رسانند. [9] .
بنابراين، تمام نبوّت ها و شرايع پيشين، مقدمه و پيش در آمد شريعت ختميّه اند. [10] از ظاهر برخي آيات، چون «والسَّبقونَ السَّبِقونَ، أُولئِکَ المُقرَّبوُنَ...، ثُلَّةٌ مِن الأَوَّلين، وَقَليلٌ مِن الأَخِرين» [11] و نيز بعضي روايات [12] بر مي آيد که پيشينيان از مردم آخِرُالزّمان، فضيلت و مرتبه بالاتري داشته اند؛ [13] امّا اهل تفسير، سبقت گرفتگان را پيامبران و اصحابشان دانسته و سبقت را فضيلتي براي اقوام گذشته نشمرده اند؛ زيرا طبيعي است که اصحاب پيامبرصلي الله عليه وآله، نسبت به تمام پيامبران ديگر و اصحابشان بسيار کمتر باشند. [14] البته رواياتي نيز حاکي از نسخ آيه مزبور نقل شده [15] که درست به نظر نمي رسد [16] و به دليل سطح بالاي معرفت مردم آخِرُالزّمان، معجزات حسّي اقوام گذشته، جاي خود را در اسلام به معجزه عقلي و علمي (قرآن) مي دهد. [17] .
طبق روايات، سوره توحيد و شش آيه آغازين حديد، براي اقوامي در آخِرُالزّمان نازل شده که در کاوش هاي ديني، از اقوام پيشين ژرف انديش تر و دقيق اند. [18] در روايات متعدد ديگر نيز دوره آخِرُالزّمان و مردم آن - به رغم وقوع فتنه ها و آشوب هاي بسيار - بهترين زمان و بهترين مردم شناسانده شده اند. [19] بنابراين، ميان ديدگاه خوشبينانه اسلام درباره پايان تاريخ و ظهور آفت هاي اجتماعي بسيار در آن دوره، هيچ گونه تنافي وجود ندارد. برخي از پيامبران نيز به دليل فضيلت مردم آخِرُالزّمان، از خداوند خواسته اند که نام و راهشان در ميان آنان جاويد بماند. [20] و [21] قرآن، امت پيامبر را معتدل ترين و در نتيجه کامل ترين «و کَذلِکَ جَعَلنکُمْ أُمَّةً وَسَطاً» [22] و [23] و بهترين امّت «خَيرَ أُمَّةٍ اُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ» [24] معرفي مي کند. [25] بر همين اساس، خوارق عادت در آخِرُالزّمان به کمترين ميزان رسيده، خداوند از طريق سنت هاي طبيعي تاريخ، جوامع بشري را با آزمايش هاي مختلف به حدي از بلوغ، شعور و تجربه مي رساند که زمينه حکومت جهاني صالحان مهيا شده [26] و براساس سنّت هميشگي خويش، مؤمنان را بر همه موانع چيره ساخته، به فتح و پيروزي پايدار مي رساند: «إِنَّهُم لَهُم المَنصُورونَ ، وِإِنَّ جُندَنا لَهُمُ الغَلِبونَ». [27] .
از مجموعه مباحث گذشته مي توان نتيجه گرفت که دوره اسلامي، همان دوره آخِرُالزّمان است که تحقّق کامل ديدگاه مثبت اسلام، درباره پايان تاريخ، در عصر ظهور امام مهدي عليه السلام به وقوع خواهد پيوست. [28] .
پاورقي
[1] ذاريات (51)، آيه 56.
[2] نور (24)، آيه 55.
[3] توبه (9)، آيه 33؛ فتح (48) آيه 28؛ صف (61)، آيه 9.
[4] تاريخ الغيبةالکبري، ص 239 - 233؛ تاريخ ما بعدالظهور، ص 33.
[5] قيام و انقلاب مهدي، ص 6 و 14.
[6] مائده (5)، آيه 3.
[7] مائده (5)، آيه 54.
[8] فلسفه تاريخ، ص 251 - 247.
[9] آل عمران (3)، آيه 81.
[10] نهج البلاغه، ص 20؛ خاتميّت، ص 21.
[11] واقعه (56)، آيه 13 - 10 و 14.
[12] صحيح بخاري، ج 4، ص 228 و 229.
[13] بيضاوي، ج 5، ص 284؛ من وحي القرآن، ج 21، ص 329.
[14] نهج البيان، ج 5، ص 135؛ نمونه، ج 23، ص 207.
[15] الدرّالمنثور، ج 8، ص 8.
[16] الکشاف، ج 4، ص 459.
[17] الاتقان، ج 2، ص 252.
[18] الکافي، ج 1، ص 91.
[19] بحارالانوار، ج 52، ص 124 و 125؛ الغيبة، ص 206.
[20] شعرا (26)، آيه 84.
[21] البرهان، ج 4، ص 174.
[22] بقره (2)، آيه 143.
[23] خاتميت، ص 19.
[24] آل عمران (3)، آيه 110.
[25] نمونه، ج 23، ص 208.
[26] تاريخ الغيبةالکبري، ص 244 - 242.
[27] صافات (37)، آيه 172 و 173.
[28] دايرةالمعارف قرآن کريم، ج 1، ص 119 - 115.
آيات ناظر به آينده جوامع انساني، بر عنصر خوش بيني در جريان کلّي نظام طبيعت و طرد عنصر بدبيني درباره پايان کار بشر، تأکيد ورزيده، به نوعي فلسفه تاريخ بر اساس سير صعودي و تکاملي آن اشاره دارد. [5] از نگاه اسلام، دين با پشت سر گذاشتن مراحل مختلف، در کامل ترين شکل خود به بشر عرضه شده است: «اَليَومَ أَکمَلْتُ لَکُمْ دِينَکُمْ وَأَتمَمتُ عَلَيْکُمْ نِعْمَتي وَرَضيتُ لَکُم الإِسلمَ دِيناً» [6] و همواره با انتقال از جامعه اي به جامعه ديگر شکوفاتر مي گردد: «مَنْ يَرتَدَّ مِنْکُمْ عَنْ دِينِهِ فَسَوفَ يَأتِي اللّهُ بِقَومٍ يُحِبُّهُمْ وَيُحِبُّونَهُ» [7] و [8] خداوند از پيامبران گذشته، پيمان گرفته که به پيامبر خاتم صلي الله عليه وآله ايمان آورده، به او ياري رسانند. [9] .
بنابراين، تمام نبوّت ها و شرايع پيشين، مقدمه و پيش در آمد شريعت ختميّه اند. [10] از ظاهر برخي آيات، چون «والسَّبقونَ السَّبِقونَ، أُولئِکَ المُقرَّبوُنَ...، ثُلَّةٌ مِن الأَوَّلين، وَقَليلٌ مِن الأَخِرين» [11] و نيز بعضي روايات [12] بر مي آيد که پيشينيان از مردم آخِرُالزّمان، فضيلت و مرتبه بالاتري داشته اند؛ [13] امّا اهل تفسير، سبقت گرفتگان را پيامبران و اصحابشان دانسته و سبقت را فضيلتي براي اقوام گذشته نشمرده اند؛ زيرا طبيعي است که اصحاب پيامبرصلي الله عليه وآله، نسبت به تمام پيامبران ديگر و اصحابشان بسيار کمتر باشند. [14] البته رواياتي نيز حاکي از نسخ آيه مزبور نقل شده [15] که درست به نظر نمي رسد [16] و به دليل سطح بالاي معرفت مردم آخِرُالزّمان، معجزات حسّي اقوام گذشته، جاي خود را در اسلام به معجزه عقلي و علمي (قرآن) مي دهد. [17] .
طبق روايات، سوره توحيد و شش آيه آغازين حديد، براي اقوامي در آخِرُالزّمان نازل شده که در کاوش هاي ديني، از اقوام پيشين ژرف انديش تر و دقيق اند. [18] در روايات متعدد ديگر نيز دوره آخِرُالزّمان و مردم آن - به رغم وقوع فتنه ها و آشوب هاي بسيار - بهترين زمان و بهترين مردم شناسانده شده اند. [19] بنابراين، ميان ديدگاه خوشبينانه اسلام درباره پايان تاريخ و ظهور آفت هاي اجتماعي بسيار در آن دوره، هيچ گونه تنافي وجود ندارد. برخي از پيامبران نيز به دليل فضيلت مردم آخِرُالزّمان، از خداوند خواسته اند که نام و راهشان در ميان آنان جاويد بماند. [20] و [21] قرآن، امت پيامبر را معتدل ترين و در نتيجه کامل ترين «و کَذلِکَ جَعَلنکُمْ أُمَّةً وَسَطاً» [22] و [23] و بهترين امّت «خَيرَ أُمَّةٍ اُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ» [24] معرفي مي کند. [25] بر همين اساس، خوارق عادت در آخِرُالزّمان به کمترين ميزان رسيده، خداوند از طريق سنت هاي طبيعي تاريخ، جوامع بشري را با آزمايش هاي مختلف به حدي از بلوغ، شعور و تجربه مي رساند که زمينه حکومت جهاني صالحان مهيا شده [26] و براساس سنّت هميشگي خويش، مؤمنان را بر همه موانع چيره ساخته، به فتح و پيروزي پايدار مي رساند: «إِنَّهُم لَهُم المَنصُورونَ ، وِإِنَّ جُندَنا لَهُمُ الغَلِبونَ». [27] .
از مجموعه مباحث گذشته مي توان نتيجه گرفت که دوره اسلامي، همان دوره آخِرُالزّمان است که تحقّق کامل ديدگاه مثبت اسلام، درباره پايان تاريخ، در عصر ظهور امام مهدي عليه السلام به وقوع خواهد پيوست. [28] .
پاورقي
[1] ذاريات (51)، آيه 56.
[2] نور (24)، آيه 55.
[3] توبه (9)، آيه 33؛ فتح (48) آيه 28؛ صف (61)، آيه 9.
[4] تاريخ الغيبةالکبري، ص 239 - 233؛ تاريخ ما بعدالظهور، ص 33.
[5] قيام و انقلاب مهدي، ص 6 و 14.
[6] مائده (5)، آيه 3.
[7] مائده (5)، آيه 54.
[8] فلسفه تاريخ، ص 251 - 247.
[9] آل عمران (3)، آيه 81.
[10] نهج البلاغه، ص 20؛ خاتميّت، ص 21.
[11] واقعه (56)، آيه 13 - 10 و 14.
[12] صحيح بخاري، ج 4، ص 228 و 229.
[13] بيضاوي، ج 5، ص 284؛ من وحي القرآن، ج 21، ص 329.
[14] نهج البيان، ج 5، ص 135؛ نمونه، ج 23، ص 207.
[15] الدرّالمنثور، ج 8، ص 8.
[16] الکشاف، ج 4، ص 459.
[17] الاتقان، ج 2، ص 252.
[18] الکافي، ج 1، ص 91.
[19] بحارالانوار، ج 52، ص 124 و 125؛ الغيبة، ص 206.
[20] شعرا (26)، آيه 84.
[21] البرهان، ج 4، ص 174.
[22] بقره (2)، آيه 143.
[23] خاتميت، ص 19.
[24] آل عمران (3)، آيه 110.
[25] نمونه، ج 23، ص 208.
[26] تاريخ الغيبةالکبري، ص 244 - 242.
[27] صافات (37)، آيه 172 و 173.
[28] دايرةالمعارف قرآن کريم، ج 1، ص 119 - 115.
تاریخ و ساعت انتشار :
۲۲:۱۹:۴۸ ~~~ ۱۳۹۹/۱۱/۰۸
۲۲:۱۹:۴۸ ~~~ ۱۳۹۹/۱۱/۰۸
دسته بندی :
مهدی و قرآن
مهدی و قرآن
با مهدی
