در آخرالزمان ازلحاظ اقتصادی، عموم مردم، بافاصله گرفتن از آموزه های دینی و یاد خداوند، در زندگی سختی به سر خواهند برد. همان گونه که خداوند می فرماید: {وَ مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِکْری فَإِنَّ لَهُ مَعیشَهً ضَنْکا} (1) یعنی و هر کس از یاد من دل بگرداند، در حقیقت، زندگی تنگ (و سختی) خواهد داشت.

در نگاه نخست با پیشرفت صنعت و فنّاوری به نظر می رسد جوامع انسانی رو به رفاه و آسایش می روند؛ اما واقعیت این است که بخش های زیادی در لایه های آشکار و پنهان جامعه، همچنان با فقر و نداری دست به گریبان هستند.

امام صادق؟ع؟ فرمود:

همانا پیش از قیام قائم؟عج؟ نشانه هایی خواهد بود از جمله: آزمایش به گرفتاری از جانب خدای تعالی برای بندگان با ایمان. عرض کردم: آن آزمایش چیست؟ فرمود: همان فرمایش خدای عزّوجلّ است که: {وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْ ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرینَ} (2) یعنی و قطعاً شمارا به چیزی از (قبیلِ) ترس و گرسنگی، و کاهشی در اموال و جان ها و محصولات می آزماییم و مژده ده شکیبایان را.

آن حضرت فرمود: حتماً شمارا خواهیم آزمود؛ یعنی، مؤمنان را به چیزی از ترس از پادشاهان فلان خاندان در پایان سلطنتشان و گرسنگی با گرانی نرخ هایشان و کاستی در مال ها (منظور خراب شدن بازرگانی و کم شدن رشد و سود در آن)، و جان ها... . (3)

در این گفتار ویژگی های اقتصادی جامعه پیش از ظهور را ذیل چند عنوان بررسی می کنیم:

یکی از منابع درآمد اقتصادی برای جامعه، بخش کشاورزی و تولیدات آن است که به رشد جامعه کمک می کند. در آخرالزمان طبق آیات و روایات، به علل مختلفی نظیر ارتکاب گناهان، ترک واجبات الهی مثل امربه معروف و پرداخت زکات، و بهره برداری بی رویه و غیر اصولی از منابع طبیعی و تخریب آنها، جامعه ها گرفتار بارندگی های نابجا، خشکسالی و بی رونقی کشاورزی می شوند. به طوری که الآن در دنیا بحران کم آبی مطرح است. موسسه منابع جهانی در تازه ترین گزارش مورخ 26 آگوست (4 شهریور) اعلام کرد: 14 کشور از 33 کشوری که سال 2040 (1419 ه-. ش) با کمبود جدی آب مواجه خواهند بود، جزو کشورهای حوزه خاورمیانه هستند. میزان تقاضا برای آب به احتمال زیاد طی چند دهه آینده همچون موجی رو به افزایش خواهد گذاشت. (4)

پیامبر؟ص؟ فرمود:

بر مردم زمانی خواهد آمد که چنان گرگ های خون خوار، صورت هایشان صورت آدمیان و قلوبشان قلوب شیاطین است. از منکری که انجام می شود نهی نمی کنند. اگر بر ایشان حدیث کنی تکذیب می نمایند و اگر از ایشان دوری کنی از تو غیبت می نمایند، سنت نزدشان بدعت و بدعت نزدشان سنت شمرده می شود، انسان حلیم بین آنها مکار و انسان مکار حلیم شمرده می شود، مؤمن در بین آنها مستضعف و فاسق بینشان شریف شمرده می شود... سپس در این هنگام خداوند باران را در زمانش حرام نموده و در غیر زمانش نازل می نماید و افراد شرورشان را بر ایشان مسلط می گرداند پس آنها بدترین عذاب ها را بر ایشان می چشانند، فرزندانشان را ذبح نموده وزنانشان را حلال می شمارند پس خوبانشان دعا می نمایند و اجابت نمی شود. (5)

ثروت اندوزی در تقابل با اقتصاد سالم می باشد. در اسلام کسب ثروت برای اهداف

متعالی چون خود خوردن و به دیگری نیازمند بخشیدن در قالب انفاق و احسان امری مثبت است؛ اما کسب ثروت برای ثروت همانند هنر برای هنر یک دروغ بزرگ و انحراف خطرناک است.

اقتصاد سالم نیازمند مانع زدایی و فراهم آوری مقتضیاتی است که از جمله آنها برداشتن مانع جدی به نام اندیشه ثروت اندوزی است. اگر مردمی بخواهند تنها در اندیشه ثروت اندوزی باشند هرگز به اقتصاد سالم نمی رسند؛ زیرا میان اقتصاد سالم و ثروت اندوزی تقابل جدی است.

اگر ملت و دولتی بخواهند به هر شکلی ثروت اندوزی کنند و بر دارایی و ثروت خود بیافزایند، همت عالی ایشان از حرکت در مسیر اقتصاد سالم به سمت اقتصاد و کسب ثروت و سرمایه به هر شکلی تغییر می یابد؛ این گونه است که هدف وسیله را توجیه می کند و دولت و ملت برای کسب ثروت به انواع رفتارهایی دست می یازند که گاه خلاف شرع و عقل است چنان که گرایش به اقتصاد ربوی در همین راستا انجام می گیرد و یا به سمت اختلاس و دزدی می روند یا گاه دیگر برای کسب ثروت، خود را خوار و خفیف کرده و دست به سوی هر کس و ناکسی داراز می کنند.

علامه در المیزان علت اصلی بروز گناهان را مسایل اقتصادی می داند.

«علت بروز تمامی آنها (گناهان) یکی از دو چیز است: یا فقر مفرطی است که انسان را به اختلاس اموال مردم از راه سرقت، راهزنی، آدم کشی، گرانفروشی، کم فروشی، غصب و سایر تعدیات وادار می کند، و یا ثروت بی حساب است که انسان را به اسراف و ول خرجی در خوردن، نوشیدن، پوشیدن، تهیه سکنی و همسر، و بی بند و باری در شهوات، هتک حرمتها، و تجاوز در جان، مال و ناموس دیگران وامی دارد. و همه این مفاسد که از این دو ناحیه ناشی می شود هر یک به اندازه خود تاثیر مستقیمی در اختلال نظام بشری دارد، نظامی که باید حیازت اموال و جمع آوری ثروت و احکام مجعول برای تعدیل جهات مملکت و جدا ساختن آن از خوردن مال به باطل را ضمانت کند، وقتی این نظام مختل گردد و هر کس به خود حق دهد که هر چه بدستش می رسد تصاحب کند، و از هر راهی که برایش ممکن باشد ثروت جمع نماید قهرا سنخ فکرش چنین می شود که از هر راهی که ممکن شد باید مال جمع آوری کرد چه مشروع و چه نامشروع، و بهر وسیله شده باید غریزه جنسی را اقناع و اشباع کرد چه مشروع و چه نامشروع، و هر چند به جاهای باریک هم

بکشد». (6)

کسی که همواره در این اندیشه است که جمع کند و تکاثر داشته باشد، هم چنین اهل انفاق نیست و این گونه است که ثروت جامعه و نقدینگی آن به جای حرکت در تولید و پیشرفت به سمت رکود و تورم و مانند آن سوق داده می شود.

در آیات قرآنی از جمله:

{وَ الَّذِینَ یکْنزُونَ الذَّهَبَ وَ الْفِضَّهَ وَ لَا ینفِقُونهَا فیِ سَبِیلِ اللَّهِ فَبَشِّرْهُم بِعَذَابٍ أَلِیمٍ}؛ (7) و کسانی را که زر و سیم می اندوزند و در راه خدا انفاقش نمی کنند، به عذابی دردآور بشارت ده.

و نیز آیه 7 سوره حشر نسبت به بینش ونگرش باطل زراندوزی و کسب ثروت ها به هر شکل هشدار داده شده و ثروت اندوزی بر خلاف جریان سالم اقتصاد در جامعه به عنوان یک تهدید در مقابل با اصول شریعت و اخلاق اسلامی دانسته شده است.

در حقیقت همان طوری که رباخواری در تقابل با اقتصاد سالم اسلامی است، ثروت اندوزی و کسب ثروت به هر شکل نیز در تقابل با آن است. ثروت بی مورد و بی جا که هیچ مصرف عقلایی و عقلانی نداشته باشد، چه فایده ای جز بدبختی دنیوی و اخروی در قالب تکاثر و تفاخر و مانند آن دارد؟

ثروت باید وسیله ای باشد برای استفاده همگان، پر کردن خلاء های اقتصادی؛ مرهم نهادن بر زخم های جانگاه محرومان و برای رسیدگی به نیاز ها و مشکلات مستضعفان. از نظر اسلام مال و ثروت به خودی خود نه خوب است و نه بد؛ بلکه اگر نردبان صعود انسان به کمال گردد خوب و اگرموجب دل بستگی آدمی گردد و سد راه شود ناپسند خواهد بود. یکی از یاران امام صادق؟ع؟ به آن حضرت گفت: چه کار کنم، من دنیا را دوست دارم و به آن علاقه مندم! می ترسم دنیا پرست باشم. امام؟ع؟ فرمود: «با ثروت دنیا چه می خواهی انجام دهی؟» گفت: هزینۀ خود و خانواده ام را تهیه کنم و به خویشاوندان کمک کنم. در راه خدا انفاق کنم و حج و عمره به جا آورم. امام؟ع؟ فرمود: «این دنیا طلبی نیست، بلکه طلب آخرت است». (8)

در جامعه آخرالزمانی به طور محسوسی گرفتار اعتباریاتیم و از واقعیات غافل شده ایم. مثلامالکیت انسان از نگاه اسلام امری اعتباری و عرضی و در طول مالکیت الهی است و خدا را مالک الملک می دانیم. درحالی که با دقت در رفتار خود به این امر واقف خواهیم شد که بعضاً مالکیت بالاصاله الهی را از یاد برده ایم و حتی گاهی آگاهانه برای افزایش مایملک خود به معامله با افراد مضطر به فروش رو می آوریم درحالی که در جامعه مطلوب امام زمان؟عج؟ افراد برای رفع گرفتاری دیگران باید ازخودگذشتگی و ایثار کنند نه چپاول اموال افراد مضطر!

به عنوان نمونه از ابتدای دهه 90 تا امروز بیش از 13هزار میلیارد تومان اختلاس و فساد اقتصادی در کشور انجام شده که عاملان آنها تنها 4 نفر بوده اند. آثار فسادهای مالی تنها محدود به اقتصاد نمی شود و تاثیرات منفی اجتماعی هم در بر دارد. در اولین گام، مقایسه گری اجتماعی را زیاد می کند. سپس باعث ترویج فردگرایی و بی تفاوتی نسبت به همنوع شده و در نهایت همبستگی اجتماعی را کاهش می دهد. افراد وقتی در جریان فسادهای مالی با رقم های کلان قرار می گیرند خود را با بالا دستشان مقایسه می کنند و این تصور در آنها شکل می گیرد که اگر آقای ایکس توانست با رانت خواری به امکانات و ثروت دست پیدا کند، چرا ما نتوانیم؟ همین نقطه شروعی است برای آنکه سعی کنند به امکاناتی فراتر از جایگاه خود دست پیدا کنند. (9)

امام صادق؟ع؟ می فرماید: «بر مردم زمانی خواهد آمد که عده ای با افراد مضطر معامله می کنند که این افراد جزو شرورترین مخلوقات خداوندند». (10)

امام باقر؟ع؟ می فرماید:

پیامبر؟ص؟ فرمودند: بر مردم زمانی خواهد آمد که به پروردگارشان شکایت می کنند، به این صورت که افراد می گویند سوگند به خدا هیچ سودی نبرده ام و از رأس المال خودم می خورم و می آشامم. که امام فرمود مگر اصل مال تو از خداوند نیست. (11)

به عبارتی افراد مالکیت الهی را فراموش می کنند.

فرآیند مدرنیزاسیون یعنی پذیرش توسعه مدل غربی در کشورهای جهان سوم در عملً عموما نه تنها کشورها را به هدف خود که توسعه بود نرساند، بلکه نظام اجتماعی و کارکرد سنتی آنها را نیز تحت الشعاع قرار داده. به این معنا که با گسترش میزان توسعه، میزان کارکرد جامعه به جای افزایش، کاهش یافته است و مشکلاتی نظیر بی نظمی، انحرافات، دزدی، فحشا، بی اعتمادی، زیاده خواهی و غیره افزایش خواهد یافت. در نتیجه افراد عموما در هر موقعیتی که قرار دارند، آرامش نداشته و از آن راضی نیستند. لذا از موقعیت اجتماعی خود نه تنها برای بهره رساندن به خلق استفاده نمی کنند بلکه برای کسب منافع شخصی و پیشرفت خود دست به هر کاری خواهند زد که این باعث رواج بی اعتمادی و ظلم در سطح جامعه خواهد شد. (12)

از پیامبر؟ص؟ از زمان فرارسیدن آخرالزمان پرسیدند، ایشان فرمودند: آخرالزمان زمانی خواهد بود که معیشت انسان جز با معصیت خدا نمی رسد، پس در آن هنگام عزوبت حلال است. گفتند: ای رسول خدا شما ما را به تزویج امر نموده اید. فرمود: بله، ولی در چنین زمانی، هلاکت مرد به دست پدر و مادرش خواهد بود؛ اگر پدر و مادری نباشد به دستان همسر و فرزندانش؛ اگر این نیز نباشد به دست خویشان و همسایگانش خواهد بود. گفتند آن هلاکت چگونه است؟ فرمود: به جهت تنگی معیشت او را عار محسوب می نمایند و او را به آنچه قدرت ندارد تکلیف می کنند تا اینکه او را به موارد هلاکت وارد نمایند. (13)

1- . طه(20)، 124.

2- . بقره(2)، 155.

3- . «لَا بُدَّ أَنْ یَکُونَ قُدَّامَ الْقَائِمِ سَنَهٌ تَجُوعُ فِیهَا النَّاسُ وَ یُصِیبُهُمْ خَوْفٌ شَدِیدٌ... »؛ (الغیبه، نعمانی، ص251، باب14، باب ما جاء فی العلامات، ح6).

4- . http: //www.elmdaily.ir

5- . « یأْتِی عَلَی النَّاسِ زَمَانٌ وُجُوهُهُمْ وُجُوهُ الْآدَمِیین»؛ (همان، ج11، ص375 باب49)؛ (جامع الأخبار، ص129، فصل88 فی الزمان).

6- . ترجمه المیزان، ج 9، ص331.

7- . توبه(9)، 34.

8- . وسایل الشیعه، ج17، ص34، باب7.

9- . ر.ک: خبر47237، http: //www.khabaronline.ir

10- . « ... ینْبَرِی فِی ذَلِکَ الزَّمَانِ قَوْمٌ یعَامِلُونَ الْمُضْطَرِّینَ هُمْ شِرَارُ الْخَلْقِ»؛ (کافی، (ط- الاسلامیه)، ج5، ص310. باب نوادر، ح29).

11- . «یأْتِی عَلَی النَّاسِ زَمَانٌ یشْکُونَ فِیهِ رَبَّهُمْ... یقُولُ الرَّجُلُ وَ اللَّهِ مَا رَبِحْتُ شَیئاً... وَیحَکَ وَ هَلْ...»؛ (همان، ص312، باب نوادر، ح37).

12- . موانع رشد علمی ایران، ص65.

13- . «قَالَ إِذَا لَمْ تُنَلِ الْمَعِیشَهُ إِلَّا بِمَعَاصِی اللَّهِ»؛ (مستدرک الوسایل، ج11، ص387، ح13336).

تبیان-مهدویت-امام زمان -مهدوی -منجی - ظهور - آخرالزمان -رجعت